.webp)
Het levensverhaal van Johannes Vermeer is er een van relatieve onbekendheid en bescheiden prijzen, waarna een opzienbarende herontdekking de waarde van zijn oeuvre voorgoed veranderde.
De 17e Eeuw: een schilderij voor een jaarinkomen
Tijdens zijn leven was Vermeer een gerespecteerd schilder in Delft, maar hij was zeker geen superster. Hij verkocht zijn werk voornamelijk aan een kleine kring van lokale mecenassen, zoals de bakker Hendrick van Buyten. De prijzen van zijn schilderijen waren aanzienlijk voor die tijd, maar verbleekten bij de prijzen van bijvoorbeeld een Rembrandt.
- In 1663 bezocht de Franse ambassadeur Balthasar de Monconys Delft en zag hij een Vermeer te koop aangeboden worden voor 600 gulden. Hij vond dit te duur voor een schilderij met slechts één figuur. Ter vergelijking: dit bedrag was ongeveer gelijk aan het jaarinkomen van een goedbetaalde ambachtsman. Tegenwoordig zou dat uitkomen op een bedrag tussen de €50.000 - €70.000 euro.
- Na zijn dood in 1675 liet Vermeer zijn vrouw en elf kinderen achter met een aanzienlijke schuld. De boedelverkoop na zijn overlijden toonde aan dat, hoewel zijn schilderijen gewaardeerd werden, de prijzen niet voldoende waren om zijn gezin van welvaart te verzekeren.
Vermeers roem vervaagde na zijn dood. Hij werd een voetnoot in de kunstgeschiedenis en veel van zijn werken werden aan andere, bekendere schilders toegeschreven.
De 19e Eeuw: de herontdekking en de beginjaren van de prijsstijging
De radicale verandering in de status van Vermeer begon pas in de 19e eeuw, dankzij de Franse kunstcriticus Théophile Thoré-Bürger. Zijn onvermoeibare onderzoek en zijn fascinatie voor de Nederlandse meester die Vermeer opnieuw onder de aandacht bracht. Zijn publicaties in de jaren 1860 zorgden voor een 'Vermeer-gekte' die de kunstwereld op zijn kop zette.
Dit leidde tot een spectaculaire waardestijging, hoewel de prijzen nog altijd bescheiden waren in vergelijking met nu. Een iconisch voorbeeld is de aankoop van Het Meisje met de parel.
- In 1881 werd het schilderij op een veiling in Den Haag verkocht voor slechts 2 gulden en 30 cent. Twee buurmannen, Victor de Stuers en Arnoldus Andries des Tombe, herkenden de potentie en de afspraak niet tegen elkaar op te bieden, zorgde voor deze spotprijs. Des Tombe kocht het schilderij en schonk het later aan het Mauritshuis, waar het sindsdien is uitgegroeid tot een wereldberoemd meesterwerk.
Vandaag: onbetaalbaar en onbereikbaar
De stijgende lijn die in de 19e eeuw werd ingezet, heeft zich tot op de dag van vandaag voortgezet. De meeste van de slechts 35 bekende werken van Vermeer bevinden zich in de collecties van topmusea over de hele wereld en komen nooit meer op de vrije markt.
- Een van de laatste Vermeers die werd geveild, was Sint Praxedis in 2014, waarvoor een bedrag van 7,8 miljoen euro werd betaald. De authenticiteit van dit schilderij is overigens omstreden, wat de prijs beïnvloedde.
- Een ander werk, De jonge vrouw aan het virginaal, werd in 2004 verkocht voor €21 miljoen.
- Maar voor de absolute topstukken, zoals Het Melkmeisje of Meisje met de parel, is er geen markt. Hun waarde is simpelweg onbetaalbaar. Experts schatten de waarde van dergelijke schilderijen in op honderden miljoenen dollars, mochten ze ooit geveild worden.
De gigantische waardestijging van Vermeer is het resultaat van de combinatie van een extreem klein oeuvre (schaarste), zijn unieke en meesterlijke techniek, en de herontdekking door een visionaire kunstcriticus. Vermeers verhaal is een bewijs van hoe de reputatie en de waarde van kunst in de loop der tijd kunnen worden herschreven en hoe een kunstenaar, ooit slechts gewaardeerd door een kleine kring, kan uitgroeien tot een van de meest geliefde figuren in de kunstgeschiedenis.