De kleur ultramarijnblauw speelt een opvallende en symbolisch rijke rol in het werk van Vermeer. Zijn gebruik van blauw is niet alleen esthetisch, maar ook technisch en cultureel betekenisvol. De kleur komt bij Vermeer voor in schaduwen, lucht, stoffen en reflecties, terwijl andere schilders het vaak alleen gebruikten voor belangrijke accenten.
Hier zijn een paar belangrijke aspecten:
- Kostbare pigmenten: Vermeer gebruikte natuurlijk ultramarijn, pigment dat gewonnen werd uit kostbare lapis lazuli steen, afkomstig uit Afghanistan. Dit pigment was in de 17e eeuw duurder dan goud, maar Vermeer koos bewust voor kwaliteit boven kosten. Dit pigment geeft een diep, helder en bijna mystiek blauw, zichtbaar in kleding en details in zijn schilderijen. De naam "ultramarijn" komt van het Latijnse "ultramarinus", wat letterlijk "voorbij de zee" betekent, en verwijst naar het feit dat het pigment werd gemporteerd vanuit Afghanistan. Het werd traditioneel gemaakt door de halfedelsteen lapis lazuli te malen, waardoor het extreem duur was en alleen de rijkste opdrachtgevers het konden betalen voor hun schilderijen.
- Symboliek: in de 17e eeuw stond blauw symbool voor waarheid, trouw, sereniteit en soms ook maagdelijkheid. In religieuze schilderkunst werd blauw vaak gebruikt voor Maria, en dat echoot mogelijk ook in de kalme, verstilde figuren van Vermeer.
- Evenwicht: Johannes Vermeer gebruikte blauw ook om evenwicht en rust te brengen in zijn composities. Hij contrasteerde het vaak met warme kleuren (geel, oker, rood) om diepte en harmonie te creren in de ruimte.
- Lichtval: als Meester van het licht gebruikte Vermeer blauw bij het creren van koude schaduwen en het benadrukken van daglicht dat door ramen viel. Zijn kleuren zijn vaak transparant en in lagen opgebouwd (glacis-techniek), waardoor er een zachte, bijna fluweelachtige diepte ontstond.
Blauw bij Johannes Vermeer is meer dan een kleur - het is een instrument van schoonheid, techniek, status en betekenis. Zijn gebruik van ultramarijn getuigt van verfijning en artistieke durf, en het draagt bij aan de tijdloze rust en intimiteit in zijn werk.
Ontdek meer over het kleurgebruik van Johannes Vermeer in het Vermeeratelier in het Vermeer Centrum Delft.